۷ استعفا در کمتر از ۶ سال

اگر دولت محمود احمدی‌نژاد را دولت اخراج وزرا بدانیم دولت حسن روحانی دولت استعفای وزرا خواهد بود. در کمتر از شش سالی که روحانی رئیس‌جمهور بوده، هفت وزیر در کابینه او نامه استعفا نوشته‌اند.

حسن روحانی هفتمین رئیس جمهوری اسلامی ایران و رئیس دولت‌های یازدهم و دوازدهم است. در طول تاریخ چهل ساله جمهوری اسلامی کابینه‌های متفاوت و گاهاً متنوعی از سوی رؤسای دولت‌ها روی کار آمده‌اند. از کابینه محمدعلی رجایی به ریاست جمهوری ابوالحسن بنی‌صدر که اختلاف سلیقه زیادی بین آن دو وجود داشت تا کابینه حسن روحانی که گفته شده تمامی جناح‌های سیاسی در آن حضور دارند. اما تفاوت دولت روحانی با دیگر دولت‌ها تعداد بالای استعفای وزرا در کابینه اوست که آخرینشان محمدجواد ظریف بود.

پس از دولت موقت مهندس بازرگان و استعفای او، دولت شورای انقلاب بر سر کار آمد و با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۵۸ ابوالحسن بنی‌صدر به عنوان اولین رئیس جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد. طبق قانون اساسی ابتدای انقلاب، قدرت اجرایی دولت در دستان نخست‌وزیر بود و رئیس‌جمهور بیشتر نقشی تشریفاتی داشت. بنی‌صدر که از همان ابتدا بنای ناسازگاری گذاشته بود سرانجام مجبور شد به نخست‌وزیری محمدعلی رجایی رضایت دهد. دولت اول، آبان ۵۸ تا مرداد ۶۰ بر سر کار بود. ابراهیم احدی وزیر دادگستری تنها وزیر در دولت محمدعلی رجایی بود که به علت محدود بودن اختیاراتش، در سال ۶۰ از وزارت استعفا داد. ریاست جمهوری بنی‌صدر دوام چندانی نیاورد و با عزل او در خرداد ۱۳۶۰، رجایی به ریاست جمهوری رسید.

دولت دوم به ریاست جمهوری رجایی و نخست‌وزیری باهنر تنها یک ماه بر سر کار بود (از مرداد ۶۰ تا شهریور ۶۰) و در این مدت کوتاه، فرصت استعفای وزیری فراهم نشد. با شهادت رجایی و باهنر سومین انتخابات ریاست جمهوری برگزار و آیت‌الله سید علی خامنه‌ای رئیس‌جمهور شد و میرحسین موسوی به نخست‌وزیری رسید. در دولت سوم که از مهر ۶۰ تا مهر ۶۴ بر سر کار بود چهار وزیر از سمت خود کناره‌گیری کردند. عبدالمجید معادی‌خواه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به دلیل برخی اتفاق‌ها و با توصیه امام (ره) در ۴ مرداد ۶۱ از سمت خود کناره‌گیری کرد. در این دولت هفت وزیر به خاطر اختلاف سلیقه شدید با نخست‌وزیر قصد کناره‌گیری از کابینه را داشتند اما به خاطر شرایط کشور و جنگ تحمیلی در ۱۱ مرداد ۶۲ تنها حبیب‌الله عسگراولادی وزیر بازرگانی و احمد توکلی وزیر کار نامه استعفای خود را نوشتند و از دولت کنار رفتند.

دولت چهارم جمهوری اسلامی هم با همان ترکیب ریاست جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای و نخست‌وزیری موسوی از مهر ۶۴ تا ۲۶ مرداد ۶۸ تشکیل شد و تنها تلفاتش بهزاد نبوی وزیر صنایع سنگین بود که البته در ۲۹ مرداد ۶۸ استیضاح و از سمتش کنار گذاشته شد. بنا بر این در هشت سال دولت موسوی سه استعفا و یک استیضاح صورت گرفت و چهار وزیر از سمت خود کنار رفتند.

با تغییرات در قانون اساسی در سال ۱۳۶۸، مقام نخست‌وزیری حذف شد و ریاست دولت به رئیس‌جمهور رسید. با انتخاب اکبر هاشمی‌رفسنجانی به عنوان چهارمین رئیس‌جمهور، پنجمین دولت جمهوری اسلامی از ۲۶ مرداد ۶۸ تا ۱۲ مرداد ۷۲ تشکیل شد. در این دولت سید محمد خاتمی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در ۳ خرداد ۷۱ از سمتش استعفا داد و در سال ۶۹ هم ایرج فاضل وزیر بهداشت با استیضاح در مجلس از این سمت کنار رفت.

دولت ششم هم با ریاست هاشمی‌رفسنجانی از ۱۲ مرداد ۷۲ تا ۱۲ مرداد ۷۶ بر سر کار بود که این دولت هیچ برکناری، استعفا یا استیضاحی نداشت و بنا بر این در طول هشت سال ریاست جمهوری هاشمی تنها دو وزیر یکی با استعفا و یکی با استیضاح از سمت خود کنار رفتند.

با انتخابات دوم خرداد ۷۶ دولت هفتم جمهوری اسلامی با ریاست جمهوری سید محمد خاتمی از ۱۲ مرداد ۷۶ تا ۱۲ مرداد ۸۰ تشکیل شد. در دولت اول خاتمی محمدرضا عارف وزیر پست در سال ۷۹ از این وزارتخانه به سازمان برنامه و بودجه منتقل شد و محمد سعیدی‌کیا وزیر جهاد سازندگی در سال ۷۹ با ادغام این وزارتخانه با وزارت کشاورزی جای خود را به محمود حجتی داد. عبدالله نوری وزیر کشور هم در ۳۱ خرداد ۷۷ استیضاح شد تا این دولت استعفایی نداشته باشد.

دولت دوم خاتمی هم که ۱۲ مرداد ۸۰ تا ۱۲ مرداد ۸۴ بر سر کار بود استعفایی نداشت و تنها طهماسب مظاهری وزیر اقتصاد در سال ۸۳ از سوی رئیس‌جمهور برکنار شد و احمد خرم وزیر راه و ترابری هم با استیضاح در ۱۲ مهر ۸۳ از سمتش کنار رفت تا خاتمی در هشت سال ریاست جمهوری خود استعفای هیچیک از وزرایش را تجربه نکند. در دو دولت او دو جابجایی، دو استیضاح و یک برکناری در میان وزرا صورت گرفت.

نهمین دولت جمهوری اسلامی با ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد به عنوان ششمین رئیس‌جمهور از ۱۲ مرداد ۸۴ تا ۱۲ مرداد ۸۸ تشکیل شد. احمدی‌نژاد مثل بیشتر کارهایش در تعامل با وزرایش هم رفتارهای عجیب و غریب داشت و رکورد جابجایی در کابینه را به خود اختصاص داد. در دولت اول احمدی‌نژاد اولین قربانی پرویز کاظمی وزیر رفاه بود که در مهر ۸۵ از سوی رئیس‌جمهور برکنار شد. بعد از او نوبت به محمد ناظمی‌اردکانی وزیر تعاون رسید که در ۶ آبان ۸۵ برکنار شود. جمال کریمی‌راد وزیر دادگستری هم بر اثر تصادف در جاده سلفچگان در ۷ دی ۸۵ از دنیا رفت تا در کمتر از ۱۷ ماه سه وزیر از کابینه احمدی‌نژاد خارج شوند.

اما داستان دولت عجیب احمدی‌نژاد به همین جا ختم نشد و در ۹ آبان ۸۶ ابتدا علیرضا طهماسبی وزیر صنایع از سمت خود کناره‌گیری کرد و سپس محمود فرشیدی وزیر آموزش و پرورش در ۱۰ آذر ۸۶ با استعفای خود، برکناری‌اش را از سوی رئیس‌جمهور محترمانه‌تر کرد. در ۲۱ مرداد ۸۶ هم کاظم وزیری‌هامانه وزیر نفت توسط رئیس‌جمهور برکنار شد تا سال ۸۶ هم با سه تلفات در دولت احمدی‌نژاد سپری شود.

در سال ۸۷ وضعیت بدتر شد. در اردیبهشت ۸۷ داوود دانش‌جعفری وزیر اقتصاد از سمتش برکنار شد که البته مثل فرشیدی برای آنکه محترمانه باشد این برکناری با عنوان استعفا مطرح شد. مصطفی پورمحمدی وزیر کشور هم در همین ماه از سوی رئیس‌جمهور از سمتش کنار گذاشته شد. در تیر ۸۷ محمد رحمتی وزیر راه دیگر وزیری بود که از سوی احمدی‌نژاد کنار گذاشته شد و در ۱۴ آبان ۸۷ هم علی کردان وزیر کشور با استیضاح در مجلس از وزارت کنار رفت.

داستان برکناری‌های وزرا در دولت احمدی‌نژاد در سال آخر دولتش هم ادامه یافت و با بالا گرفتن اختلافات بر سر حضور جریان انحرافی در اطراف رئیس‌جمهور، غلامحسین محسنی‌اژه‌ای وزیر اطلاعات در ۳ مرداد ۸۸ از سوی احمدی‌نژاد برکنار شد. در ۴ مرداد ۸۸ خبر برکناری محمدحسین صفارهرندی از وزارت ارشاد و انتخاب محمدعلی خواجه‌پیری به سرپرستی این وزارتخانه در رسانه‌ها منتشر شد، ولی چند ساعت بعد با توجه به اینکه در صورت برکناری صفارهرندی دولت احمدی‌نژاد به خاطر برکناری‌های پیاپی و حضور سرپرست در رأس وزارتخانه‌ها از رسمیت می‌افتاد، خبر این برکناری تکذیب شد اما صفار در واقع برکنار شده بود.

داستان دولت اول احمدی‌نژاد در دولت دومش هم ادامه پیدا کرد و او که از ۱۲ مرداد ۸۸ تا ۱۲ مرداد ۹۲ ریاست دولت دهم جمهوری اسلامی را بر عهده داشت در کابینه دوم خود هم دست به اقدامات عجیب زد که شاید عجیب‌ترینش برکناری منوچهر متکی وزیر امور خارجه در ۲۲ آذر ۸۹ بود، آن هم زمانی که در سفر به آفریقا و یک مأموریت خارجی حضور داشت! در ۱۲ بهمن ۸۹ هم حمید بهبهانی وزیر راه و ترابری از سوی مجلس استیضاح و از سمتش برکنار شد. در ۲۸ فروردین ۹۰ حیدر مصلحی وزیر اطلاعات به دلیل اختلافات شدید با احمدی‌نژاد از سمتش برکنار شد اما با مداخله رهبر انقلاب به وزارت بازگشت؛ اتفاقی که منجر به قهر ۱۱ روزه احمدی‌نژاد و خانه‌نشینی او شد.

در مرداد ۹۰ سید مسعود میرکاظمی وزیر نفت به خاطر طرح ادغام این وزراتخانه با وزارت نیرو از سمتش کناره‌گیری کرد. هرچند این ادغام صورت نگرفت اما میرکاظمی دیگر به سمت خود باز نگشت. در ۱۱ آذر ۹۱ هم رضا تقی‌پور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات توسط احمدی‌نژاد برکنار شد. اتفاقی که در ۷ دی ۹۱ برای مرضیه وحید دستجردی وزیر بهداشت افتاد. آخرین تلفات دولت احمدی‌نژاد هم عبدالرضا شیخ‌الاسلامی وزیر کار و امور اجتماعی بود که در ۱۵ بهمن ۹۱ استیضاح و برکنار شد.

با وجود این اتفاقات، احمدی‌نژاد در هشت سال ریاستش بر کابینه، ۱۳ نفر از وزرایش را از دولتش اخراج کرد، دو نفر از آنها استعفا دادند، سه نفر استیضاح شدند و یک نفر از دنیا رفت تا دولت هشت ساله محمود احمدی‌نژاد در مجموع ۱۹ جابجایی در سطح وزرا داشته باشد و عجیب‌ترین و پر رفت و آمد ترین دولت جمهوری اسلامی لقب بگیرد.

اما هفتمین رئیس جمهوری اسلامی ایران حسن روحانی است که ریاست دولت یازدهم را از ۱۲ مرداد ۹۲ تا ۱۲ مرداد ۹۶ بر عهده داشته است. در دولت اول روحانی ابتدا رضا فرجی‌دانا وزیر علوم و تحقیقات در ۲۹ مرداد ۹۳ استیضاح شد و کنار رفت. پس از آن در فصل تغییرات کابینه در ۲۷ مهر ۹۵ سه وزیر دولت روحانی برای آنچه تلاش برای تقویت کابینه خوانده شد از سمت خود کناره‌گیری کردند؛ علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، علی‌اصغر فانی وزیر آموزش و پرورش و محمود گودرزی وزیر ورزش و جوانان.

دولت دوم حسن روحانی به عنوان دولت دوازدهم جمهوری اسلامی ایران هم از ۱۲ مرداد ۹۶ تاکنون شکل گرفته که در این ۱۹ ماه ترکیبی از استیضاح و استعفا را در خود داشته است. در ۱۷ مرداد ۹۷ علی ربیعی وزیر کار به عنوان اولین قربانی این دولت استیضاح شد و کنار رفت. مسعود کرباسیان وزیر امور اقتصادی و دارایی هم در ۴ شهریور ۹۷ به همین سرنوشت دچار شد. گویا روزهای پایانی مهر روزهای کناره‌گیری از دولت روحانی است چرا که این بار در ۲۸ مهر ۹۷ عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی و محمد شریعتمداری وزیر صنعت، معدن و تجارت در این روز از سمت خود استعفا دادند و کنار رفتند. سید حسن قاضی‌زاده‌هاشمی وزیر بهداشت هم در ۱۳ دی ۹۷ از وزارت کناره‌گیری کرد تا دولت روحانی تا همین جای کار رکورد کناره‌گیری وزرا را به نام خود ثبت کند و حتی تعداد استعفای وزرای دولت او از دو دولت احمدی‌نژاد هم که رکورد بیشترین جابجایی را داشت (که البته بیشتر آنها برکناری بودند نه استعفا)، بیشتر شود. با این وجود این پایان ماجرا نبود و استعفای محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه در ۶ اسفند ۹۷ به عنوان هفتمین استعفا در دو دولت روحانی مطرح شد هر چند رئیس‌جمهور بر خلاف استعفاهای قبل با این کناره‌گیری موافقت نکرد.

با استعفای ظریف دولت روحانی در کمتر از شش سال هفت استعفا و سه استیضاح داشته است که هر چند هنوز با رکورد تاریخی احمدی‌نژاد فاصله دارد اما این تعداد جابجایی در میان وزرای کابینه در دو دولت روحانی آن هم در کمتر از شش سال این نگرانی را به وجود آورده که در دو سال و نیم باقی مانده از این دولت، اگر این موج استعفاها ادامه پیدا کند با توجه به وضعیت کشور و فشار همه‌جانبه‌ای که وجود دارد آیا روحانی می‌تواند به سلامت دو دوره ریاست جمهوری خود را به پایان برساند یا اتفاقات دیگری در دولت رقم خواهد خورد.